Bəşəriyyətin sağlamlığı yaxşılaşmaqda davam edir; insanlar çox yaşayırlar, ömür uzunluğu son 20 il ərzində 10 il artmış və hazırda  orta hesabla 70 yaş müəyyən edilir, infeksion xəstəliklərdən xəstələnmə və ölüm halları isə azalmaqdadır. Bununla yanaşı, antibiotiklərə həssaslıq, kifayət qədər qidalanmama və piylənmə sağlamlıqla bağlı problemləri artırır. Milyarddan artıq insanın demək olar ki, etibarlı içməli suya çıxışı yoxdur. Tibbi-sanitar şərait Suriyadan, Cənubi Sudandan və digər ölkələrdən qaçqın düşmüş insanlar üçün dəhşətli hal almışdır.

Yeni antibiotiklərə sərmayə yatırılması və onların işlənib hazırlanması bütün dünyada antibiotiklərə qarşı cari və potensial davamlılıqla ayaqlaşa bilmirlər. Bu, iri antibiotik siniflərini (məsələn, beta-laktam, karbapenem, ftorxinolon və aminoqlikozid kimi antibiotiklər) faydasız edə və vərəm, malyariya və İİV kimi xəstəliklərin geniş vüsət almasına gətirib çıxarda bilər. Bu həmçinin yeni "superbakteriya" pandemiyası ehtimalını artıra bilər. Bununla belə, 2012-2013-cü illərdə geniş vüsət almış epidemiyalar səngimiş və baxmayaraq ki, dünyada 4.2 milyon səhiyyə işçisi mövcuddur, bir çox istiqamətlər üzrə irəliləyiş əldə edilmişdir.

 Əhalinin sayının artmasına, beş yaşınadək uşaqlar arasında ölüm hallarının sayının 1990-ci ildə 12,4 milyondan 2012-ci ildə 6,6 milyona düşməsinə baxmayaraq, dünya ölkələrinin yalnız yarısı uşaq ölümləri halının  1990-cı il səviyyəsindən 2015-ci ilədək üçdə iki dəfə azalması ilə bağlı Yeni Minilliyin Astanasında İnkişaf Məqsədlərinin tələblərinə cavab verir. Hazırkı gedişatdan göründüyü kimi 2028-ci ilədək bu məqsədə nail olmaq mümkün olmayacaq. Ölüm səviyyəsi həqiqətdə Suriyada, İraqda, Subsahara Afrikasının bəzi ölkələrində və keçmiş Sovet İttifaqının bəzi respublikalarında 1990-cı ildən etibarən pisləşmişdir. Ana ölümü 1990-cı ildən  2010-cu ilədək 47% azalmış, lakin hələ də eni Minilliyin Astanasında İnkişaf Məqsədlərinin tələblərindən uzaqdır  - bu tələblərə görə bu göstərici 75% azalma olmalıdır.

Teletəbabət və bioçiplərin köməkliyi ilə özünü-diaqnostika, datçiklər və internet-ekspert sistemləri getdikcə daha çox zəruri hal alacaq, çünki insanlar daha çox yaşayır, səhiyyəyə sərf edilən xərclər atır və eyni zamanda səhiyyə işçilərinin çatışmazlığı da artmaqdadır. Ərzaq və ya heyvan mənşəli xəstəliklərin sayının artmasının qarşısını almaqdan ötrü ticarətdə təhlükəsizliyin artması da zəruri bir haldır. Genetik məlumatlardan gələcəkdə istifadə, proqram təminatı və nanotexnologiyalar sonda genetik və molekulyar səviyyədə xəstəliklərin aşkar edilməsi və onların müalicə edilməsinə yardım edə bilər.

 Epidemiyanın cari yüksək risklərinə aşağıdakılar daxildir:

• Antibiotiklərə qarşı davamlı olan STENO, KPC fermentləti, CRE, and NDM-1 (yalnız Hindistan və Pakistanda aşkar edilmiş və əksər preparatlara qarşı davamlı olan müxtəlif bakteriyaları yaradan ferment, bu ferment hazərda ABŞ, Kanada, Niderland, Böyük Britaniya və Avstraliyada da açkar edilmişdir) kimi "supermikroblar.
• MRSA (metisillin-davamlı qızılı stafilokok).
• Kambodcada uzun müddət mövcud ola bilən bütün formalarda qriplər və ölümcül quş qripi virusları (H5N1) (3 il ərzində 34 hal, bu il 13 hal və 75% ölüm halı və nadir. İnsandan insana keçən) və çində H7N9 qripi (2013-cü ilin avqust ayına 44 ölüm halı ilə 135 hal və "insandan insana keçən" bir hal).
• 2013-cü ilin sentyabr ayına 144 koronavirus (MERS) halı və bunlardan 54-ü ölümlə nəticələnmişdir və Səudiyyə Ərəbistanından olan tibb işçisinin yoluxduğu haqda məlumat verilmişdir.
• Bütün qlobal ərzaq bazarlarında, lakin ilk əvvəl çində həzm keçilməzliyi epidemiyası.
• 2013-cü ildə Haitidə (8000 ölüm halı ilə 649 000 hal) və hazırda Kuba və Dominikan Respublikasında təsadüf edilən vəba xəstəliyi.
• Şərqi Avropa və Yaxın Şərq ölkələrində İİV infeksiyalı pasiyentlərdə Vərəm dərman preparatlarına qarşı dözümlülük.
• İlk əvvəl Cənub-Şərqi Asiya və latın Amerikasında denge xəstəliyi, 2012-ci ildə bu cür xəstəliklə bağlı 50-100 milyon hal aşkar edilmişdir. Denge daha sürətlə yayılan virus xəstəliyi kimi qiymətləndirilir, dünyada epidemik potensiala malikdir və son 50 ildə xəstəlik 30 dəfə artmışdır.
• Rusiyada ən təhlükəli olan yeni İİV -(02_AG/) ştamm.
• Beynəlxalq terror məqsədilə istifadə edilən mübahisəli laborator quş qripi mutantları.

 Abtibitiklərə qarşı davamlı olan mikrobların və yeni "supermikrobların" sayının getdikcə artmasına baxmayaraq, Ərzaq Məhsulları və Dərman Preparatlarına Sanitar Nəzarət İdarəsi (FDA) tərəfindən 1998-ci ildən bəri yalnız dörd yeni antibiotik təsdiq edilmişdir.  2010-cu ildən bəri Amerikanın İnfeksion Xəstəliklər üzrə Mütəxəssislər Cəmiyyəti  10 x '20 Təşəbbüs tərəfindən yalnız bir yeni antibiotik buraxılmışdır (2020-ci ilə 10 yeni antibiotik). Multidavamlı qram-mənfi basillinin müalicəsi üçün işlənib hazırlanmış yalnız yeddi yeni preparat mövcuddur və bu preparatlara bu yaxınlarda Xəstəliklərə Nəzarət və onların profilaktikası Mərkəzləri tərəfindən  "dəhşətli bakteriyalar" adlanan davamlı  enterobakteriyaların karbapenemi daxildir və bu preparatlardan istənilən birinin təsirli olacağına heç bir zəmanət yoxdur.  İri əczaçılıq şirkətləri bu preparatların hazırlanması üçün cüzi maliyyə dəstəyinə malikdirlər.

 2013-cü ilin may ayında ÜST elan etmişdir ki, Tibbi-Sanitar Qaydalar, beynəlxalq aşkarlamalar, qabaqlayıcı tədbirlər, xəbərdarlıqlar və qlobal epidemiyaların sürətli müalicəsi sistemi iri qlobal epidemiyanın (H7N9) idarə edilməsində kifayət deyillər. çünki, pandemiya milli təhlükəsizliyə risk yaradır, epidemiyalara ən yaxşı nəzarətin böyük hissəsi hərbçilər və xüsusi xidmət əməkdaşları tərəfindən aparılır, xüsusilə də bu, kifayət qədər səhiyyə infrastrukturu olmayan yoxsul ölkələrdə təmin edilir. Bununla belə, beynəlxalq əməkdaşlıq İİV-ni, atipik pnevmaniyanı və H1N1-i (donuz qripi) azaltmaq üçün ümumilikdə qlobal səhiyyə sistemini nəzərəçarpan dərəcədə yaxşılaşdırmışdır. Bundan əlavə, yeni ardıcıllıq texnologiyası bütün mikroorqanizmlərin aşkarlanması və ətraflı genetik xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi üçün qarşılıqlı əlaqədə olan məlumat bazasının qlobal sistemini yaratmaq imkanı verəcək. Bu, xüsusiyyətin təsvirinə sərf edilən vaxtın azalmasına və bununla da,  infeksion xəstəliklər üzərində nəzarətin gücləndirilməsinə gətirib çıxardacaq.

Səhiyyənin maliyyələşdirilməsi:  Səhiyyənin maliyyələşdirilməsi hazırda $28 milyarda çatmaq üçün 1990-cı ildən bəri 500% artmışdır. İnkişaf, habelə səhiyyə üçün yeni vədlər verilmiş və bunun nəticəsində 2015-ci ilə və bundan sonrakı illərdə ildə $80 milyard vəsait əlavə olunacaq. Bununla belə, son 20 ildə səhiyyə və tibbi xidmətlər sahəsində nəzərəçarpan yaxşılaşmalar ləng iqtisadi artım  və dövlət büdcələrində mövcud olan kəsirlər səbəbindən təhlükəli səviyyəyə azala bilər. Bu problemi həll etmək üçün Vaksinlər və İmmunlaşdırma üzrə Qlobal Alyans İmmunlaşdırmanın Beynəlxalq Maliyyələşdirmə Mexanizmini yaratmışdır. Bu fond fond birjasında vaksin istiqrazları buraxmaq üçün donor təşkilatlarının uzunmüddətli yatırımlarından istifadə edir. O 2006-ci ildən bəri 370 milyondan artıq uşağı peyvənd etmiş və 5,5 milyondan artıq həyatı xilas etmiş Alyansın 47,2% proqramlarını maliyyələşdirmiş investorlardan $4,5 milyard toplamışdır. Bu fond Standard and Poor's şirkətinin AA+ reytinqinə malikdir. Bundan əlavə, Avropa Birliyinin Horizon 2020 proqramı  AB-də biotibbi tədqiqatlar üçün €8 milyardlıq büdcəni idarə edəcək. Hazırda, cari və arzu edilən qlobal səhiyyə statusu arasında fərqi aradan qaldırmaq üçün ən vacib parametr  səhiyyənin davam edən və istiqamətləndirilən qlobal maliyyələşdirilməsidir.

2011-ci ildə inkişaf edən ölkələrdə körpələrin 83%-nin bir dozaya görə 20 sentlik  adekvat DTG peyvəndi  (difteriya, tetanus və göyöskürək)  almalarına baxmayaraq, dünyada 22 milyon körpə hər il immunlaşdırılmamış qalır.

İnfeksion xəstələr: İnfeksion xəstəliklərdən ümumi ölüm hallarının faizi 1998-ci ildə 25%-dən 2010-cu ildə 16%-ə enmişdir, baxmayaraq ki, bu dövrdə antibiotiklərə qarşı davamlılıq halları da yaranmışdır. İnfeksion xəstəliklər beş yaşınadək uşaqların ölüm səbəblərinin 67%-ni təşkil edir (pnevmoniya, diarreya, malyariya və qızılca).

Yoxsulluq, urbanizasiya, səyahət, immiqrasiya, ticarət, heyvanların yaşadıqları əraziyə artam müdaxilə və heyvandarlıq məhsullarının sürəli istehsalı, infeksion orqanizmlərin həmişə olduğundan qısa zaman ərzində daha çox insana keçməsi yeni pandemiyalar yarada bilər. Yer kürəsi əhalisinin  təxminən yarısı bir neçə endemik xəstəliklərlə birbaşa təmasdadırlar. Orta hesabla, nisbətən yeni infeksion xəstəlik son 40 il ərzində hər il aşkar edilir. Vəba, çikunqun, sarı qızdırma, denge, meningit, hemorra titrətmə və difteriya kimi köhnə xəstəliklər yenidən baş qaldırır. Son altı ildə 1,100-dən artıq epidemiya təsdiq edilmişdir. Yeni patogen mikroorqanizmlərin təxminən 75%-i zoonoz mikroorqanizmlərdir (onlar digər növlərdən insana keçirlər) və getdikcə, daha da arta bilərlər. Yeni qiymətləndirməyə görə,  ayrılıqda məməli heyvanlarda 320,000 virus mövcuddur və onların əksəriyyəti hələ aşkar edilməmişdir. Alimlər söyləyirlər ki, vəhşi təbiətdə gizlənə biləcək patogen mikroorqanizmlər üzrə məlumatların toplanması onların insanlara keçməsindən qabaq mütəxəssislərə gələcək alovlanmanı aşkar etməkdə və qarşısını almaqda kömək edə bilər. Heyvanların virus xəstəliklərinin erkən tədqiqatı epidemiyaların insanlara keçməsinin qarşısını almaqdan ötrü Afrika, Çin və Cənubi Asiyada aparılır.

Vərəm:  Hazırkı bir çox insan əvvəlki illərə nisbətən daha çox vərəm xəstəliyinə tutulmuşdur, baxmayaraq ki, onun miqyası 2006-cı ildən aşağı düşmüş və DOTS-nin müalicəsi 85% uğurla müalicə olunur. 2011-ci ildə 1.4 milyon insan vərəm xəstəliyindən vəfat etmiş və 8.7 milyon insan vərəm virusunun daşıyıcısı olmuşdur. Vərəmin cari ekspress-sınaqları və həssaslığın potensial yoxlanması əhəmiyyətə malik ola bilər. Vərəm Əleyhinə Peyvənd (BSJ) vaksinasiyası bütün hallarda tövsiyə olunmur; vərəmin profilaktikası üçün 11 yeni vaksin işlənib hazırlanma mərhələsini keçir.

ÜST-nin qiymətləndirməsinə görə, 2012-ci ildə 450,000 insan dərman preparatlarına qarşı davamlı olan daha təhlükəli vərəm xəstəliyinə tutulmuşdur (MDR-TB); və bunun da nəticəsində, 170,000 ölüm halı qeydə alınmışdır. MDR-TB diaqnozlu insanların sayı 2011-ci və 2012-ci illərdə iki dəfə artmış və bütün dünyada 94,000-nə çatmışdır; bu xəstəlik demək olar ki, bütün ölkələrdə mövcuddur. Bununla belə, MDR-TB 2012-ci ildə dörd insandan birində aşkar edilmişdir. 2012-ci ilin sonunda 92 ölkədə heç olmasa, dərman preparatına qarşı davamlı vərəm xəstəliyinin 1 halına təsadüf edilmişdir. Orta hesabla, MDR-TB xəstəliyinin 9,6%-i dərman preparatlarına qarşı geniş davamlılıq xüsusiyyətinə malik olur. Yeni Minilliyin Astanasında İnkişaf Məqsədinin  2015-ci ilə vərəm epidemiyasının dayandırılması və kökündən məhv edilməsi tələbinə nail olunacaq. 

Unudulmuş tropik xəstəliklər: Əlavə olaraq 2 milyard insan 1990-cı ildən yaxşılaşdırılmış içməli suya çıxış əldə etmişdir, lakin hazırda, 11% və ya 768 milyon insan əvvəlkitək bu cür təhlükəsiz çıxışa malik deyil.  İnkişaf etməkdə olan ölkələrin yarıdan çoxu çirkli su və pis sanitar şəraitlərlə bağlı xəstəliklərdən əziyyət çəkirlər. Diarreya ildə 2 milyon ölüm halına səbəb olur və bu, adətən beş yaşınadək uşaqlar arasında müşahidə olunur. ÜST-nin qiymətləndirmələrinə görə 2,7 milyard insan 2015-ci ildə əsas sanitar xidmətlərə çıxışa malik deyil. 17 unudulmuş tropik xəstəlik, parazit və bakterial infeksiya mövcuddur ki, onlar  dünyada yoxsul əhali arasında ən geniş yayılmış xəstəliklərdir, məsələn şistosomoz, denge titrətməsi və onxoserkoz. Onlar öz  qurbanlarını kor edir, əmək qabiliyyətlərini itirmələrinə gətirib çıxardır, onları çirkinləşdirir və yoxsulluq və xəstəliyə düçar edir. Yoxsul rayonlarda əhali sıxlığının artması və  sanitariya sahəsində ləng inkişaf bu xəstəliklərin aktiv olmasına gətirib çıxarır.

ÜST məlumat verir ki, 2010-cu ildə 711 milyon insan müalicə almış və onların dörddə biri unudulmuş tropik xəstəliklərdən müalicə olunmuşlar (limfatik filyariatoz, onxoserkoz, şistosomoz və torpaqdan keçən qelmentozlar). ÜST, son beş il ərzində 235 milyon insanın  şistosomoz (bilqarsiya) xəstəliyindən müalicə olunacaqlarını proqnozlaşdırır, bəzi müşahidəçilər isə onun aradan qaldırılacağını söyləyirlər. Drakunkulez halları 2011-ci ilin yanvar - sentyabr ayları arasında 1,006 haldan 2012-ci ilin həmin dövrü üzrə 521 hala düşmüşdür. Hazırkı dövrdə hər iki xəstəlik aradan qaldırılmışdır. ÜST 2020-ci ilə frambezanı aradan qaldırmağı planlaşdırır. Qızılcadan ölüm halları 2000-ci və 2011-ci illər arası 71% azalmışdır.

 İİV/QİÇS: Təxminən 36 milyon insan QİÇS-nin qurbanı olmuşdur. Bu xəstəliyə yoluxmuş insanlar müalicəyə başlamağa imkan tapmamış yeni İİV infeksiyaları yaranır; lakin, antiretrovirus terapiyanın   (ART) yaranması və "test və müalicəsinin" yayılması QİÇS epidemiyasının inkişaf trayektoriyasını dəyişmişdir. Bu zaman müxtəlif bahalı olmayan testlərdən (bir neçə sent dəyərində) istifadə edilir, barmaqdan qan və ağız boşluğundan yaxma götürülür və 1-20 dəqiqədən sonra nəticəsi məlum ola bilir.

ART virus yükünü o səviyyəyə azaldır ki, onu aşkar etmək mümkün olmur və müalicə onun başqasına ötürülməsinin mümkünsüz edir. Təxminən 60% İİV daşıyıcıları öz İİV durumları haqda məlumatlı olmurlar. Aşağı gəlirə malik ölkələrdə bir insana lazım olan antoretrovirus preparatlarının məbləği ildə $137 təşkil edir və bəzi yerlərdə isə pulsuz paylanılır. 700,000 QİÇS xəstəsi kombinə edilmiş antiretrovirus terapiyasının köməkliyi ilə ölüm məngənəsindən xilas ola bilmişlər.  2012-ci ildə demək olar ki, 10 milyon insan ART almışdır. BMT-nin İİV/QİÇS üzrə Birləşmiş Proqramının qiymətləndirmələrinə görə 35,3 (32.2 - 38.8) milyon insan 2012-ci ildə İİC daşıyıcısı olmuşlar. Bu rəqəm əvvəlki illərlə müqayisədə artmış, çünki getdikcə daha çox insan ART almaqdadır və bu da, İİV-nin QİÇS-yə keçməsinin qarşısını alır. Son 12 il ərzində yeni İİV infeksiyaya tutulma hallarının sayı 33%-dən artıq azalmışdır. 26 ölkədə İİV xəstəliyi 50%-dən artıq azalmış, lakin infeksiyanın yayılma sürəti əvvəlkitək Şərqi Avropada, Yaxın Şərqdə və Şimali Afrikada artmaqdadır. QİÇS ilə bağlı xəstəliklər 2005-ci ildəki 2,3 milyondan 2012-ci ilə 1,6 milyona azalmış, lakin təəssüf ki, HVTN-505 vaksini uğursuzluğa uğramış və hazırda sınaqlar davam etdirilir; bununla belə, əksər insanlar hesab edirlər ki, QİÇS pandemiyasının dayanaqlı şəkildə aradan qaldırılması üçün vaksinin təmin edilməsi vacibdir.

Truvada (gündəlik antiretrovirus həbləri) İİV infeksiyasına yoluxma riskini azaltmaq üçün ABŞ-da qəbul edilmiş ilk preparatdır. ABŞ-ın Ərzaq Məhsulları və Dərman Preparatları üzrə Ofisi bu dərman preparatının istifadəsini 16 iyul 2012-ci il tarixdə təsdiq etmişdir. Qeteroseksual, homoseksual və infeksiyalı narkotik vasitələr qəbul edən şəxslərdə İİV ilə kontaktda olmazdan əvvəl qabaqlayıcı tədbir kimi kliniki sınaqlar aparılmışdır. Onun istifadəsini davam etdirmək üçün sınaq tələblərinə riayət edilmiş, nəticələr kifayət qədər yaxşı olmuşdur. Truvada yeni preparat olaraq qalır, buna görə də o, ART preparatı ilə müqayisədə az təsirə malikdir.

Böyük viruslara hücum etmək üçün bir neçə kiçik virus aşkar edilmiş və bununla da, xəstəliyin yeni sağalma marşrutu müəyyən edilmişdir. QİÇS xəstəliyi dərmanları barədə ilk hesabatlar kənara qoyulmuşdur, çünki immun sistemi artan bir yeni doğulmuş körpədən başqa, digər xəstələrin T-hüceyrələrində iri və qabaqcadan görünməyən latent İİV virusları qalmaqda davam etmişdir, lakin tədqiqatlar davam edir və uğurlu olduqları zaman, bu xəstələri ömür boyu ART preparatını qəbul etməkdən xilas etmək mümkün olacaqdır.

Malyariya: Cənub-Şərqi Asiyada artemizinin dərman preparatına qarşı davamlı olan malyariyanın aşkar edilməsinə baxmayaraq, malyariyadan ölüm halı  ÜST-nin məlumatlarına görə 2000-ci ildən  25%  və Afrika regionunda 33% azalmışdır. Bundan əlavə, uşaqlar arasında malyariya xəstəliyindən ölüm halı 2000-ci ildən 51% aşağı düşmüşdür. 2010-cu ildə 219 milyon yoluxma qeydə alınmış və bunlardan 660,000 insan vəfat etmişdir. Qeydt Fondu tərəfindən $2 milyardlıq yardım kimi 100 milyon davamlı ağcaqanad əleyhinə torlar paylanmışdır. Malyariyaya qarşı vaksinin ilk klinik sınağı uğurlu olmuşdur.

Poliomielit: Yalnız üç ölkə (Əfqanıstan, Nigeriya və Pakistan) 1988-ci ildə 125-dən artıq ölkələrlə müqayisədə 2013-cü ildə əvvəlkitək poliomilit üzrə endemik ölkələr olaraq qalırlar. Poliomielitin ləğv edilməsi üzrə göstərilən səylər nəticəsində 2012-ci ildə nəzərəçarpan  irəliləyişin əldə edilməsinə baxmayaraq, 2013-cü ildə Somalidə (170), Keniyada (14) və Cənubi Sudanda (3) yeni alovlanma müşahidə edilmişdir və Suriya və İsraildə son hadisələri nəzərə almasaq, bunların ümumi sayı 285 olmuşdur (2012-ci illə (223) müqayisədə). 2018-ci ilədək poliomielitin kökündən ləğv edilməsi kampaniyası 1 milyard uşağı peyvəndlə təmin etmək üçün $5,5 milyard həcmində (əlavə olaraq $1,5 milyard lazım olacaq) maliyyə öhdəliyinə malikdir. Narahatlıq doğuran məsələ,  2012-ci ildə irimiqyaslı nailiyyətlərə nail olunması və bu uğurları qoruyub saxlamaq və poliomielitdən azad ölkələrin bu infeksiyaya yoluxmamaları üçün bütün poliovirusların  ötürülməsinin qarşısını almaq üçün az imkanlara malik olunmasından ibarətdir.

Xroniki xəstəliklər: Dünya qocalmağa doğru getdiyindən və daha çox oturaq iş və xroniki xəstəliklər ürək xəstəliyinə və insulta yol açdığından, bu cür xəstəliklər Subsahara Afrikası istisna olmaqla, ölüm hallarının və əlilliyinin əsas səbəbləri kimi infeksion xəstəlikləri nəzərəçarpan dərəcədə ötüb keçiblər. Yaşa görə ölüm halı və əllilik səviyyəsi bir çox xəstəliklər üzrə azalmış, lakin şəkər diabeti, Alsqeymer xəstəliyi və xroniki böyrək xəstəliyi istisna təşkil edir. Əsas "risk faktorlarının" qarşısını almaq mümkün deyil: yüksək qan təzyiqi, siqaret çəkilməsi, spirtli içki qəbulu, havanın çirklənməsi və düzgün qidalanmama. Ürək-damar xəstəlikləri qeyri-infeksion xəstəliklərdən yaranan əksər ölüm hallarının əsas səbəbidir, ildə 17,3 milyon insan  bu xəstəlikdən vəfat edir, sonra isə xərçəng xəstəliyi (7.6 milyon), nəfəs yolları xəstəlikləri (4,2 milyon) və diabet (1.3 milyon).

Bioterrorizm: Bioterrorizmlə mübarizə aparmaq məqsədilə biosensorların təkmilləşdirilməsi üzrə elmi işləmələr artırılmış və ümumi vaksinlər istənilən ölüm infeksiyalarının qarşısını almaqdan ötrü immun sistemi stimullaşdırır. Bu cür vaksinlər bütün dünyada yanğınsöndürənlər kimi potensial şəkildə təmin edilə bilərlər. Gələcəyin qeyri-müntəzəm sintetik bioloji laboratoriyalarından yeni problemlər yarana bilər. Biologiya sahəsində təhlükəsizlik məsələləri üzrə daha artıq məlumat əldə etmək üçün Qlobal Çağırış 10-a baxın.

Strategiya:  Endemik xəstəliklərin həlli üçün ən  yaxşı üsul: erkən aşkaredilmə, dəqiq diaqnoz, operativ təcridetmə, şəffaf informasiya və kommunikasiya infrastrukturu,  təmiz işməli suya sərmayə yatırımının artırılması, sanitariya və əllərin yuyulması, eləcə də mövcud tibbi texnologiyalardan (preparatlar, cihazlar, bioloji məhsullar, tibbi və cərrahiyə prosedurları, yardımçı sistem və təşkilati sistemlər) istifadə etməklə optimallaşdırmadır. ÜST-nin elektron səhiyyə sistemi, smart-telefon texnologiyası, Beynəlxalq tibbi prosedurlar, immunlaşdırma proqramı və Qlobal Məlumatlandırma və Əks Tədbirlər Sistemi bu qlobal problemə aidiyyəti olan digər elementlərdir. ÜST-nin Qlobal Səhiyyə Observatoriyası və Xəstəliklərin Qlobal  Yükü layihəsi çox vaxt siyasət və prioritetlərin müəyyən edilməsində aydın informasiya ilə təmin edirlər.

2015-ci ildə Minilliyin İnkişaf Proqramının müddəti bitdikdən sonra, yeni məqsədlərin müəyyən edilməsi və ya yeni məqsədlərin əlavə edilməsi üçün nə planlaşdırılır? BMT-ninn Baş Assambleyasının tibbi sığortaya dair 2012-ci il dekabr tarixli qətnaməsində Vahid Səhiyyə Sisteminin (VSS) post-2015 Yeni Minilliyin Astanasında İnkişaf Məqsədləri çərçivəsində qlobal səhiyyə məqsədləri üçün nə qədər əhəmiyyətli məsələ olduğunu qeyd edir. Qətnamə üzv-dövlətləri risklərin birləşdirilməsi mexanizmlərini təqdim edən və həyata keçirən zaman əhəmiyyətli birbaşa ödənişlərə, tibbi-sanitar yardım və yoxsulluqla bağlı hədsiz dərəcədə xərclərə  yol verməyən səhiyyə sistemini hazırlamağa  çağırmışdır. Bundan əlavə, ÜST-nin 2013-cü il tarixli, Ümumdünya Səhiyyəsinin Vəziyyətinə dair Məruzəsində deyilir ki, elmi tədqiqatlar gedişatında təqdim edilən sübutlar olmadan BMT-nin Təsnifatına nail olmaq mümkün deyil.

ÜST-nin Avropa üzrə Regional Ofisi 2020 Sağlamlıq sənədini (səhiyyə sahəsində yeni strateji siyasət) və Avropanın Fəaliyyət Planını dərc etmişdir. Hər iki sənəd 53 üzv-dövlət tərəfindən qəbul edilmiş və üzv-dövlətlərin səhiyyə sahəsində inkişafını təmin etmək və onların məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün üST-yə mandat verilmişdir. Ölkələr arasında geniş məşvərət və müzakirələr aparmaqla 2020-ci ilə səhiyyənin üç əsas məqsədi irəli sürülmüşdür, daha dəqiq deyilərsə, bunlar xəstəlik və risk faktorları yükünün azaldılması, sağlamlıq və rifahın yaxşılaşdırılması, eləcə də səhiyyənin idarə edilməsi və sistemlərinin təkmilləşdirilməsi. Bu ümumi strateji məqsədlərə nail olmaq üçün üST 2020 Sağlamlıq regional məqsədlərini işləyib hazırlamışdır.

 Ölkələrarası və ölkədaxili cüzi fərqlə orta ömür uzunluğu artan  və 75 yaşına çatan zaman, yerlərdə xəstəliklərin qlobal şəkildə aşkar, müşahidə edilməsi və terapiyası təmin edilən zaman və yeni xəstəliklər üçün vaxtında vaksin və dərmanlar işlənib hazırlanan zaman   Çağırış 8 ciddi şəkildə nəzərə alınacaq.

Regional Mülahizələr

Afrika:  dünyanın 12% əhalisini təşkil edən Afrikada dünyada mövcud olan xəstəliklərin 25%-nə, 3% səhiyyə işçisinə malikdir və səhiyyəyə 1% vəsait sərf edir. Subsahara Afrikasının 22 ölkəsində ART-dən istifadə sayəsində   İİV xəstəliyi ümumilikdə 26% azalmışdır, buna baxmayaraq  2012-ci ildə sözügedən xəstəlik əvvəlkitək əksər insanları əhatə etmişdir.

 Demək olar ki, yetkin yaşda olan Afrikalıların 20-dən 1-i İİV daşıyıcısıdır (4,9%) və onlar bütün dünyada İİV -ə yoluxmuş insanların 69%-ni təşkil edirlər. 2011-ci ildə təxminən 1,1 milyon insanda İİV-müsbət vərəm xəstəliyi aşkar edilmişdir, onların 79%-i Afrikada yaşayır. 2012-ci ilin sonunda  ART pasiyentlərinin faizi 64%- ə yüksəlmiş,  ötən il 1,3 milyon insan da onlara əlavə edilmiş və Botsvana, Namibiya və Ruandada bu cür insanlar çoxluq (80%-dən yuxarı) təşkil edirlər. PEPFAR (ABŞ hökumətinin proqramı) məzunların ölkəni tərk etməməkləri və Afrikada qalıb işləmələri üçün Subsahara Afrikasında 105 tibb məktəbinə maliyyə yardımı edir və bütün qitədə tibbi laboratoriyaları maliyyələşdirir. UNICEF-in qiymətləndirilməsinə görə, Cənubi Afrikada 1,6 milyon uşaq, Zimbabvedə 16% uşaq  və Botsvanada 12% uşaq QİÇS xəstəliyi nəticəsində valideynləri vəfat etmiş yetim uşaqlardır. Şimali Malaviyada fəaliyyət göstərən klinikalar pulsuz antiretrovirus preparatlarını təmin edir və bu da, üç il ərzində böyüklər arasında QİÇS xəstəliyindən ölüm hallarını 57% azaltmışdır. Addis-Abebe şəhərində pulsuz antiretrovirus preparatlarının təmin edilməsi üzrə analoji proqram sayəsində QİÇS xəstəliyindən ölüm halları 40% azalmışdır. 

Malyariya xəstəliyindən təxminən 90% ölüm halı Subsahara Afrikasında baş verir. Afrikanın 10 ölkəsindən 7-də 20 milyondan artıq uşaq peyvənd olunmayıb. Cənubi Afrikanı tərk etmiş tibb bacılarının sayı orada təhsil alanların sayından artıqdır. Afrikada 15 milyon səhiyyə işçisi çatışmazlığı mövcuddur.

Asiya və Okeaniya: Asiya yeni epidemiyaların alovlanma ocağı olaraq qalır. Çində 2012-ci ilin əvvəlində 780,000 İİV / QİÇS xəstəsi olmuş və bu rəqəmin 2015-ci ilə 1,2 milyona çatacağı gözlənilir.  Yaponiya Asiyada ən  çox uzunömürlü insanların yaşadığı ölkə sayılır: qadınlar üçün 86 yaş, kiçilər üçün isə 79 yaş (ötən illə müqayisədə kişilər üçün 80 yaş). Digər Asiya ölkələri həmçinin Sinqapur, Cənubi Koreya və Tayvan 1990-cı ildən sağlam həyat tərzi ilə ömür uzunluğuna görə ön sıralarda gedirlər. NDM-1 geni və dərman preparatlarına qarşı dözümlülük üzrə Nyu Delinin su təchizatı sistemində aparılmış tədqiqat "potensial dəhşət" barədə xəbərdar etmişdir. NDM-1 (Nyu-Deli metal-beta-latzamaza-1) bəzi bakteriyaların ötürdükləri geni bildirir. Əgər bakteriya ştammında NDM-1 olarsa, o demək olar ki, bütün antibiotiklərə, habelə son instansiya antibiotikləri kimi tanınan karbapenem antibiotiklərinə qarşı davamlı olur. Çin son üç ildə yeni səhiyyə infrastrukturunun yaradılmasına $127 milyard sərmayə yatırmışdır. Çində vərəmin yayılması 1990-2010-cu illərdə 50% azalmışdır. Əgər Asiya quşçuları bir çox virusların mənbəyi olan canlı bazar biznesini buzlanmış məhsullar bazarı ilə əvəz etməyə sövq edilsəydilər, onda hər il baş verən ölüm hallarının və iqtisadi nəticələrin qarşısını almaq mümkün olardı. Çində hava və suyun keyfiyyətinin aşağı  olması səbəbindən sağlamlıq və ətraf mühitə daha çox diqqət yetiriləcək (Pekində havanın keyfiyyətinin təhlükəli səviyyədən üç dəfə çox olduğu haqda sənədlər mövcuddur). Pakistan özünün ÜDM-nin yalnız 2%-ni səhiyyəyə sərf edir: müqayisə üçün: ABŞ ÜDM-in ümumi həcminin demək olar ki, 20%-ni səhiyyəyə sərf edir.

Avropa: Avropada əhalinin qocalması hökumətin tibbi xidmətlərinə təsir göstərməkdə davam edir, beş yaşınadək uşaqlar arasında ölüm halları isə 1990-cı ilədn bəri iki dəfə, ana ölümü isə dörd dəfə azalmışdır. 2012-ci il tarixli Avropada Səhiyyənin Durumuna dair Hesabat: ÜST-nin Yaşayış Rifahının Yaxşılaşdırılması Məqsədi: ölkənin ölüm halları, ölüm səbəbləri, risk faktoru və riskli davranış  üzrə statik məlumatlarını  və  2020-ci ilə Avropa üzrə altı səbəbi təqdim etmişdir: vaxtından əvvəl ölüm halı, ömür uzunluğu, sağlamlıqla bağlı ədalətsizlik, üzv-dövlətlərin qarşıya qoyduqları milli tapşırıqlar. ÜST-nin Avropa Regional Bürosu (Health 2020) əsas diqqətini qlobal iqtisadi böhranla bağlı maliyyə böhranının aradan qaldırılması şəraitinə yönəltmişdir. Xəstəxana daxili infeksiyalar ildə 3 milyon avropalını xəstəliyə yoluxdurur. Ukrayna Avropada QİÇS-in yayılma göstəricisinə görə ən yüksək göstəriciyə malikdir, lakin bu göstərici 2006-cı ildən etibarən aşağı düşməkdədir. Avropada vərəm xəstəliyindən ölüm halı 40 illik azalmadan sonra yenidən artmaqda davam edir. Prezident Medvedyev Rusiya məktəblərində və universitetlərində narkotik vasitələrin qəbulu ilə bağlı məcburi testlərin keçirilməsinə qərar vermişdir. 

Latın Amerikası:  Region inkişaf edən regionlar arasında ən yüksək ömür uzunluğuna və ÜST-nin istənilən regionundan daha yüksək  tarifli İİV /QİÇS üçün antiretrovirus terapiyasına, eləcə də dünyada ən yüksək səviyyə olan peyvəndin təmin edilməsi səviyyəsinə malikdir. Haitidə İİV-nin yayılma səviyyəsinin son 10 ildə 6%-dən 2,2%-ə düşməsinə baxmayaraq, 2010-cu ildə baş vermiş zəlzələ tibb sistemini müflisləşdirmiş və yarım milyon və ola bilsin ki, 250,000 vəba alovlanması halı yaranmışdır, belə ki, vəba ştammı inkişaf edir, Kuba və Dominikan Respublikasına yayılır və endemik ola bilər. Təxminən 100,000 Haiti sakininin bu il vəbaya qarşı peyvəndlənəcəyi gözlənilir. İİV/QİÇS epidemiyası  səviyyəsi bütün Latın Amerikasında sabit olaraq qalır. Braziliya təcrübəsi göstərir ki, 1996-cı ildən etibarən pulsuz APT QİÇS-dən ölüm hallarını nəzərəçarpan dərəcədə azaltmış, ömür müddətini uzatmış, $2 milyard xəstəxana xərclərinə qənaət etmiş və xəstəliyi 0.6% səviyyəsində saxlamaqdadır.  Latın Amerikasında 200 milyon insan unudulmuş tropik xəstəliklərə yoluxmuşdur (qurdlar, Şaqasa, şistosomoz, traxoma, denge titrətməsi, leyşmanioz, limfatik filyariatoz və onxoserkoz).

Şimali Amerika:  ABŞ-da KDM-ə uyğun olaraq cari təxirəsalınmaz təhlükələr davamlı enterobakteriyalar olan karbapenem, dərman preparatlarına davamlı olan süzənək və Klostridium diffisiledən (ildə 250,000 insanın xəstəxanaya yerləşdirilməsinə və 14,000 ölüm halına gətirib çıxardan ciddi dispepsik infeksiya, bir qayda olaraq antibiotiklərin qəbulundan yaranır) ibarətdir.  Bill və Melinda Qeyts Fondu malyariyaya təxminən $2 milyard  və QİÇS, Vərəm və Malyariyaya qarşı mübarizə aparılması üçün Qlobal Fonda $1,4 milyard vəsait ayrılmışdır.  ABŞ-ın Ərzaq Məhsulları və Dərman Preparatları Administrasiyası QİÇS infeksiyası daşıyıcılarından infeksiyanın ötürülməsi riskini azaltmaq üçün istifadə edilən  Truvadu preparatını təsdiq etmişdir. ABŞ-ın yeni səhiyyə qanunvericiliyi 2014-cü ildə tam şəkildə qüvvəyə minəcək, baxmayaraq ki, indiyədək ştatların yarısı qanunun Medicaid hissəsindən istifadə etməmək qərarı vermişdilər, bu da öz növbəsində çoxlu sayda yoxsul insanın maksimal tibbi yardımdan kənarda qalmasına gətirib çıxarmışdır. Eyni zamanda, iqtisadiyyatı ləng inkişaf edən xəstəxanalar sığorta sistemlərini yaratmaq üşün çox vaxt birləşirlər; sığorta şirkətləri tibbi xidmət təchizatçılarının xidmətlərini alır və / və ya onlarla sövdələşmə həyata keçirirlər. ABŞ İqtisadi fəaliyyətdə və kliniki təcrübədə tibbi informasiya texnologiyalarından istifadə edilməsinə dair Qanuna uyğun olaraq  öz elektron tibbi məlumatlarını $29 milyard dəyərində tibbi texnoloji informasiya formaları ilə yeniləyirlər. ABŞ-da 1,1 milyon (2012-ci ildə  QİÇS-ə tutulmuş yeni  50,000 xəstə); Kanadada 73,000 QİÇS xəstəsi vardır. ABŞ-da uşaqların təxminən 33%-i artıq çəkiyə malikdir və piylənmədən əziyyət çəkirlər və aparılan sorğu nəticəsində məlum olmuşdur ki, 8-18 yaş arasında olan uşaqlar gündə  vaxtlarının orta hesabla  7,5 saat əyləncə vasitələrinə sərf edirlər. Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının alınması Mərkəzi  (CDC) məlumat verir ki, ABŞ-da yeni QİÇS hallarının təxminən yarısı infeksiyaya yoluxmaları haqda məlumatlı olmayan 20% virus daşıyıcılarından yaranır.